Risicothema 5: Ouderen en oudere (e)fietsers

Vanwege de groeiende groep ouderen in bevolkingsopbouw en in deelname aan het verkeer, in combinatie met het aandeel aan slachtoffers op de fiets en het gebruik van de e-bike als nieuwe vervoermiddel, wordt deze groep kwetsbare en onervaren verkeersdeelnemers als risico aangemerkt.

Het aandeel 60-69 jarige (14-15%) is in de periode 2015 – 2019 gelijk gebleven, maar neemt in absolute zin wel toe. In deze periode is deze inwonergroep met 144 inwoners gestegen naar 3518 inwoners. Het aandeel 70-plussers (van 15% naar 17%) in de gemeente De Wolden is in de periode 2015-2019 aanzienlijk toegenomen. In absolute zin zijn er 409 70-plussers bijgekomen in deze periode, tot een totaal van 3980 inwoners. Mede hierdoor is het totaal aandeel ouderen toegenomen tot 31% (47% inclusief 50-plussers[1]). Dit is vergelijkbaar met Aa en Hunze (31%) en Noordenveld (35%). Naast de absolute groei is met name de procentuele groei van oudere inwoners een teken van vergrijzing in de gemeente. In de categorie 0-15 jaar en 40-49 jaar zijn er in dezelfde periode minder inwoners (krimp) bijgekomen. Dit maakt dat de oudere inwoner zowel op de korte als de langere termijn een relevante doelgroep is voor de gemeente De Wolden. Relatief gezien wonen de meeste ouderen (65-plussers, conform de CBS- gegevens) in de volgende gebieden:

  • (Het zuiden van) Ruinen (31%)

  • Fort (32%)

  • Ruinerwold (gelijkmatig verdeeld) (23%)

  • (Het noordoosten van) Zuidwolde (26%)

  • De Wijk (gelijkmatig verdeeld) (28%)

De landelijke trend is dat ouderen steeds langer mobiel blijven en dat ouderen steeds meer gebruik maken van ‘nieuwe’ vervoermiddelen zoals de elektrische fiets en zelfs de speed-pedelec. Daarnaast laat de landelijke trend zien dat er een forse toename is van het bezit en gebruik van de e-bike (ANWB, 2020). De verwachting is dat deze trend zich doorzet in de komende jaren en daarmee een steeds groter onderdeel uit gaat maken van het fietssysteem in Nederland en ook in de gemeente De Wolden. Het is dus aannemelijk dat steeds meer ouderen deel uit blijven maken van het verkeerssysteem van de gemeente. De onervarenheid van ouderen met deze nieuwe en snellere vervoersmiddelen alsmede het vertraagde reactievermogen en toegenomen fysieke kwetsbaarheid (ook gerelateerd aan de traditionele vervoerswijzen (personenauto, lopen, fiets)) kan risico’s veroorzaken in het verkeer.

De opkomst van de e-bike, e-scooters, bakfietsen en speed-pedelecs zijn enkele van de ontwikkelingen die ervoor zorgen dat het steeds drukker wordt op de fietspaden en dat de kans op een ongeval groter wordt. Zo neemt het aantal voertuigsoorten die van dezelfde ruimte als de fiets gebruik maken toe en ook blijven ouderen steeds langer als (e-)fietser aan het verkeer deelnemen. Bovendien zijn er grote verschillen in massa, breedte en snelheid van al die verschillende vervoermiddelen die van het fietspad gebruik maken.

Kijkend naar de verkeersslachtoffers in de gemeente De Wolden dan betreft 32% van de letselslachtoffers iemand van 60 jaar of ouder (onder de slachtoffers op gemeentelijke wegen). Zowel bij de letselslachtoffers als bij de dodelijk gewonde slachtoffers ligt de nadruk op de 70-plusser. Kijkend naar de ontwikkeling van het aantal slachtoffers in de laatste jaren dan ligt het aantal slachtoffers in de laatste drie jaar (2018-2020, 36 slachtoffers) hoger dan in de drie jaar daarvoor (2015-2017, 23 slachtoffers).

De meeste verkeersslachtoffers bij 60-plussers zijn automobilisten (21 van de 47). Deze ongevallen vinden voornamelijk in het buitengebied op de doorgaande wegen tussen kernen plaats, maar anders dan bij de jonge automobilist zijn er meer gewonde automobilisten van 60-plus die in of nabij de kernen vallen. Er zijn daarnaast nog 10 fietsslachtoffers en 17 slachtoffers waarbij de vervoerswijze niet is geregistreerd. Zoals bij risicothema 3 (fiets en e-bike) al werd aangekaart, wordt een forse onderregistratie verwacht onder het aantal fietsslachtoffers, in alle leeftijdsgroepen.

Figuur 8: Locaties ongevallen oudere automobilisten (60-plussers) De Wolden, gemeentelijke wegen

  • 1 Senioren: Er circuleren verschillende definities over wanneer men als ‘senior’ of ‘oudere’ geclassificeerd mag worden. Hoewel de fysieke en mentale gezondheid van persoon tot persoon erg kan variëren, neemt de fysieke kwetsbaarheid (bijv. kans op breuken) toe en de motorische en cognitieve souplesse af vanaf ±50 jaar, aldus sommige medische lezingen. Echter is het goed mogelijk dat deze veranderingen met de hoger wordende levensverwachting meebewegen naar hogere leeftijden. Om in deze SPV context een streep te trekken wordt waar mogelijk gesproken over 50-plussers, tenzij anders aangegeven.